Akademik Kariyerinizi Yakmayın: Yağmacı Dergi (Predatory Journal) Gerçeği ve Korunma Rehberi

YÖK kararı, Beall’s List ve TÜBİTAK uygulamalarıyla adım adım

Her akademisyenin kâbusu: Aylarca emek verip yazdığınız makalenin, sırf yanlış dergi seçimi yüzünden "çöp" olması. Üstüne bir de doçentlik dosyanızın risk altına girmesi...

Son yıllarda akademik dünyada "Yağmacı Dergi" (Predatory Journal) kavramı sıkça karşımıza çıkıyor. "Hızlı yayın" vaadiyle göz boyayan bu dergiler, aslında bilimsel yayıncılığın karanlık yüzünü temsil ediyor. Peki, bir derginin yağmacı olup olmadığını nasıl anlarsınız? YÖK’ün son kararları ne diyor? Q4 dergilerde yayın yapmak gerçekten yasak mı?

Bu rehberde, akademik emeğinizi ve paranızı korumanız için bilmeniz gereken her şeyi adım adım inceledik.

Yağmacı Dergi (Predatory Journal) Tam Olarak Nedir?

En basit tanımıyla yağmacı dergiler; bilimsel değerlendirme (hakemlik) sürecini göstermelik yapan, temel amacı bilime katkı değil, yazarlardan "makale işlem ücreti" (APC) toplamak olan ticari tuzaklardır.

Bu dergiler, akademisyenlerin üzerindeki "yayın yapma baskısını" (publish or perish) fırsat bilir. Size gönderdikleri süslü e-postalarla egonuzu okşar, "Makaleniz harika, hemen yayınlayalım" derler. Ancak günün sonunda elinizde kalan tek şey, akademik itibar kaybı olur.

Bir Derginin "Yağmacı" Olduğunu Gösteren 6 Kırmızı Çizgi

Dergilerin web siteleri bazen o kadar profesyonel görünür ki, tuzağa düşmek işten bile değildir. Ancak şu sinyalleri görüyorsanız, oradan hemen uzaklaşın:

1. Işık Hızında Yayın Sözü: "Makalenizi 3 günde değerlendirip, haftaya yayınlıyoruz" diyorlarsa şüphelenin. Gerçek bir hakem süreci (peer-review) bu kadar kısa süremez.

2. Sürekli Para Baskısı: Makalenin içeriğinden çok, ödeyeceğiniz ücretin (APC) ne zaman yatacağıyla ilgileniyorlarsa dikkat.

3. Hayalet Hakemler: Hakem raporları çok yüzeysel, "Harika çalışma, kabul" gibi tek cümlelik geri dönüşlerse süreç işletilmiyor demektir.

4. Sahte Metrikler: Web of Science (WoS) veya Scopus'ta taranmadıkları halde, "Impact Factor"ümüz çok yüksek gibi yanıltıcı logolar kullanırlar.

5. Şeffaf Olmayan Künye: Editör kurulundaki isimlere ulaşamıyorsanız veya editörün uzmanlık alanı dergiyle alakasızsa bu büyük bir risktir.

6. Spam E-postalar: Alanınızla ilgisi olmayan bir dergiden, "Sayın Profesör..." diye başlayan (henüz öğrenci olsanız bile) davetler alıyorsanız, o e-postayı silin.görülmemelidir.

En Kritik Konu: Türkiye'de YÖK ve Doçentlik Kriterleri (2025 Güncel Durum)

Türkiye'de akademisyenlerin kafasını en çok karıştıran konu bu. "Hangi dergi doçentlikte puan getirir, hangisi dosyayı yakar?"

YÖK Genel Kurulu'nun 30.12.2021 tarihli ve 2021.18.643 sayılı kararı bu konudaki mihenk taşıdır. Gelin bu kararı hukuk dilinden çıkarıp netleştirelim.

Hangi Dergiler GÜVENLİDİR? (Yağmacı Sayılmaz)

• Q1, Q2 ve Q3 Sınıfı Dergiler: Bu çeyreklerdeki dergiler (WoS kapsamında), makale ücreti alsa da almasa da güvenlidir. Puanlamaya dahil edebilirsiniz.

• Ücret Almayan Q4 Dergiler: Eğer dergi Q4 sınıfındaysa ve yazardan hiçbir ücret talep etmiyorsa (editöryal işlem veya basım ücreti dahil) güvenlidir.

Hangi Q4 Dergiler "İSTİSNA" Kapsamındadır?

Burası en hassas nokta. Bir dergi Q4 sınıfında ve ücretli olsa bile, şu 3 şartı AYNI ANDA sağlıyorsa yağmacı sayılmaz:

1. Dergi, bir üniversite, enstitü veya bilimsel derneğin yayın organı olacak.

2. 2010 yılından önce yayın hayatına başlamış olacak.

3. Abone usulü ile çalışıyor olacak.

Özetle: Q4 bir dergiye makale gönderecekseniz ve sizden para istiyorsa; ya o derginin köklü bir kurum dergisi (2010 öncesi) olduğundan emin olun ya da gönderim yapmayın. Aksi takdirde, YÖK kararına göre "Yağmacı/Şaibeli" kategorisine girer ve doçentlik başvurunuzda kullanılamaz.

Beall’s List ve TÜBİTAK UBYT Yaklaşımı

Pek çok araştırmacı "Beall’s List'e baktım, ismi yoksa tamamdır" diye düşünür. Bu eksik bir yaklaşımdır.

• Beall’s List Nedir? Dünyadaki şüpheli dergileri ve yayıncıları listeleyen, Jeffrey Beall tarafından başlatılan "kara liste" mantığındaki bir girişimdir.

• Yeterli mi? Hayır. Beall’s List resmi bir kurum değildir. İsminin orada olmaması derginin %100 temiz olduğu anlamına gelmez; ismi orada olan her dergi de kesinlikle yağmacı olmayabilir. Ancak çok güçlü bir "ön uyarı" sistemidir.

TÜBİTAK UBYT (Uluslararası Bilimsel Yayınları Teşvik) programı da artık çok seçici davranıyor. Sadece WoS/Scopus indeksli olması yetmiyor; derginin etik geçmişi ve hakemlik süreçlerinin şeffaflığı da inceleniyor. Yağmacı dergiler teşvik kapsamı dışındadır.

Yayın Öncesi 30 Saniyelik Kontrol Listesi ✅

Makalenizi göndermeden ("Submit" tuşuna basmadan) önce şu soruları mutlaka sorun:

1. Dergi gerçekten iddia ettiği indekste (WoS/Scopus) taranıyor mu? (İndeksin kendi sitesinden kontrol edin, derginin sitesinden değil.)

2. Editör kurulu doğrulanabilir, gerçek akademisyenlerden mi oluşuyor?

3. Makale işlem ücreti (APC) şeffaf mı ve makul mü?

4. Derginin web sitesindeki iletişim bilgileri ve adresi gerçekçi mi?

5. YÖK'ün 2021 kriterlerine (özellikle Q4 ise) uyuyor mu?

Sonuç: Hızlı Yayın Cazibesine Kapılmayın

Akademik yükselme telaşıyla "Bir an önce yayınlansın" demek çok insani bir refleks. Ancak yağmacı bir dergide yayın yapmanın bedeli ağır olabilir; doçentlik dosyanızın reddedilmesi, teşviklerin kesilmesi ve en önemlisi akademik itibarınızın zedelenmesi.

Yolunuzu uzatın ama güvenli zeminde yürüyün. Şeffaf hakemliği olan, akademik camiada bilinen dergiler her zaman en iyi yatırımdır.

anahtar kelimeler

yağmacı dergi, predatory journals, YÖK 2021 kararı, Q4 dergi, WoS Q1 Q2 Q3, Beall’s List, TÜBİTAK UBYT, doçentlik dergi kriterleri, akademik yayın rehberi